Pomiary natężenia oświetlenia: w jakim celu i kiedy się je wykonuje, jak często powinien być wykonywany pomiar, podstawowe założenia pomiarów natężenia oświetlenia
Odpowiednio dobrane oświetlenie to podstawa, pozwala na bezpieczną i komfortową prace. Zbyt jasne oświetlenie może powodować zmęczenie oczu, zbyt ciemne, utrudnia prace oraz zwiększa ryzyko wypadków. Dlatego tak istotne jest dostosowanie intensywności oświetlenia do rodzaju wykonywanej pracy.
Urządzeniem do przeprowadzania badań natężenia światła jest luksomierz pomiarowy (np. luksomierz testo czy luksomierz sonel), inaczej nazywany także fotometrem. Jego zadaniem jest pomiar natężenia oświetlenia wyrażonego w luksach (lx) na powierzchni roboczej. Pomiary za pośrednictwem luksomierza powinny być wykonywane w warunkach środowiskowych, w szczególności temperaturze oraz wilgotności, określonych przez producenta.
Normy natężenia zależne są od rodzaju pomieszczeń oraz wykonywanej tam pracy. Im wyższa dokładność wykonywanych czynności, tym natężenie powinno być wyższe (wartości natężeń w wybranych pomieszczeniach zostały zawarte w normie PN-EN 12464-1). Dla zobrazowania, praca przy komputerze wymaga oświetlenia w przedziale 300-500 lx, w sklepie spożywczym 500-750 lx, natomiast na stanowisku przy pracach precyzyjnych wartości powinny mieścić się w granicach 750-1000 lx. Dla lepszego zobrazowania w salach operacyjnych zaleca się 10000-20000 lx.
Przystępując do badań należy zweryfikować występujące źródła światła (ich liczbę, typ, moc, stopień zabrudzenia). Istotną kwestią o której należy pamiętać przy wykonywaniu pomiarów jest:
– uruchomienie lamp 30 min przed pierwszym pomiarem;
– wykonywanie ich bez udziału światła dziennego;
– dokonywanie podczas działania instalacji.
Pomiary dokonywane są ze względu na wymogi prawne jak również ze względów etycznych. Priorytetem jest kwestia bezpieczeństwa na miejscu wykonywania pracy. Za nie przestrzeganie norm grożą spore kary. Pomiarów oświetlenia dokonuje się ze względu na oszczędności, odpowiednie warunki pracy wpływają pozytywnie na efektywność pracowników.
Poniżej po krótce proces pomiaru natężenia oświetlenia:
A) Przygotowanie do pomiaru
Określenie celu pomiaru: należy ustalić co dokładnie ma być mierzone, np. czy chodzi o oświetlenie w specyficznych warunkach (np. w laboratorium, magazynie), czy ogólne oświetlenie robocze.
Analiza przestrzeni: należy dokładnie zapoznać się z miejscem, które będzie badane. Uwzględnia się tutaj rodzaj i układ oświetlenia, wielkość pomieszczenia, jego przeznaczenie oraz ewentualne przeszkody, które mogą wpływać na rozkład światła.
Tworzenie siatki pomiarowej: W oparciu o charakterystykę pomieszczenia tworzona jest siatka pomiarowa, czyli rozmieszczenie punktów, w których będą dokonywane pomiary. Siatka powinna być zgodna z normami, a odstępy między punktami muszą być odpowiednio dobrane do wielkości pomieszczenia.
B) Wybór i kalibracja sprzętu
Wybór luksomierza: pomiarów natężenia światła dokonuje się przy użyciu luksomierza, który jest wcześniej kalibrowany, aby zapewnić dokładność pomiarów. W niektórych przypadkach mogą być używane bardziej zaawansowane urządzenia, jak spektrofotometry czy kamery luminancji.
Sprawdzenie warunków pomiarowych: przed przystąpieniem do pomiarów należy upewnić się, że wszystkie źródła światła są włączone i pracują w stabilnych warunkach. Pomieszczenie powinno być wolne od zewnętrznych źródeł światła, które mogłyby zafałszować wyniki.
C) Przeprowadzenie pomiarów
Pomiary punktowe: w każdym punkcie siatki pomiarowej dokonuje się odczytu natężenia światła za pomocą luksomierza. Ważne jest, aby trzymać czujnik urządzenia poziomo na wysokości odpowiadającej typowej płaszczyźnie roboczej (zazwyczaj 0,75 – 0,85 m nad podłogą).
Dokumentowanie wyników: każdy pomiar jest dokładnie rejestrowany wraz z lokalizacją punktu pomiarowego. Wartości mogą być zapisywane ręcznie lub bezpośrednio w oprogramowaniu dedykowanym do analizy oświetlenia.
Analiza równomierności oświetlenia: na podstawie uzyskanych wyników można obliczyć współczynnik równomierności oświetlenia, który jest stosunkiem minimalnego natężenia oświetlenia do średniego natężenia oświetlenia w badanym obszarze.
D) Analiza i raportowanie
Obliczenie średniego natężenia światła: na podstawie zebranych danych oblicza się średnie natężenie oświetlenia dla całego pomieszczenia. Jeśli jest to wymagane, można obliczyć również inne wskaźniki, takie jak równomierność oświetlenia.
Ocena zgodności z normami: Wyniki są porównywane z obowiązującymi normami i standardami dla danego rodzaju pomieszczenia i oświetlenia. W Polsce obowiązujące normy to np. PN-EN 12464-1:2012 dla oświetlenia miejsc pracy.
Przygotowanie raportu: Na koniec sporządzany jest raport z przeprowadzonych pomiarów, który zawiera wszystkie wyniki, opis metodyki pomiaru, a także wnioski dotyczące ewentualnych braków lub niezgodności z normami. W raporcie mogą znaleźć się również rekomendacje dotyczące poprawy oświetlenia.
E) Wnioski i rekomendacje
Ocena wyników: raport zawiera wnioski dotyczące jakości oświetlenia w badanym pomieszczeniu. Jeśli natężenie światła nie spełnia wymaganych norm, mogą zostać zaproponowane rekomendacje dotyczące modyfikacji systemu oświetleniowego.
Działania korygujące: na podstawie raportu mogą zostać podjęte działania mające na celu poprawę jakości oświetlenia, takie jak wymiana źródeł światła, zmiana układu opraw lub wprowadzenie dodatkowych punktów świetlnych.
W polskich przepisach nie jest jednoznacznie powiedziane jak często należy dokonywać pomiarów. Poniżej kilka czynników od których zależy częstotliwość pomiarów:
– niekiedy producenci oświetlenia podają konkretną częstotliwość dokonywania pomiarów świetlenia;
– zmiany w warunkach oświetlenia na danym stanowisku pracy, związanych np. z awarią czy wprowadzeniem nowego sprzętu, może być konieczne przeprowadzenie dodatkowych pomiarów aby zapewnić odpowiednie warunki pracy;
– niektóre stanowiska pracy, ze względu na swą specyfikę (jak sale operacyjne) wymagają przeprowadzania dodatkowych, częstszych pomiarów oświetlenia niż np. biura;
– nie kiedy branżowe przepisy określają dokładne wymogi dotyczące częstotliwości pomiarów oświetlenia dla konkretnego rodzaju miejsca pracy.
Istotne jest aby pamiętać o regularnej częstotliwości dokonywania i monitorowania poziomu oświetlenia na stanowiskach pracy, aby zapewnić pracownikom odpowiednie warunki pracy. Zapewnienie odpowiedniego oświetlenia może zapobiec zmęczeniu wzroku, bólom głowy czy korzystnie wpływać na efektywność i komfort pracy pracowników.
Zespół AT-KLIMA